Cechy i wady drewna.

Od wieków, kiedy tylko zaczęto używać drewna, a być może nawet ludzie pierwotni byli w stanie sklasyfikować materiał drzewny jako jakościowy i odpadowy. Wszystko to spowodowane jest cechami, czy też wadami danego gatunku czy sztuki. Jest to na tyle skomplikowany i rozległy temat, że mógłby służyć jako temat pracy magisterskiej... Dziś jednak skupię się na krótkiej klasyfikacji i opisie wad drewna.

Jak już wyżej wspomniałem ciężko jest jednoznacznie stwierdzić co jest wadą, a co cechą czy wręcz zaletą, w każdej konkretnej sytuacji inaczej możemy to rozważać. Mimo to wady drewna, są to odchylenia od założonej powtarzalności słojów i doskonałości materiału drzewnego. Często są naturalnymi cechami powstałymi w trakcie wzrostu drzewa w przeciągu kilku czy dziesiątek lat, a uzależnione od warunków wzrostu, nasłonecznienia, warunków zewnętrznych, genetycznych i działalności człowieka. Wady mogą również powstać w późniejszym etapie obróbki drewna, nawet przy doskonałym materiale. Błędy przy przetarciu, złe składowanie czy niewłaściwy dobór urządzeń są najczęstszymi przyczynami uszkodzeń. W momencie gdy potrzebujemy uzyskać założony efekt, np. drewna rustykalnego, wady z punktu widzenia technologicznego takie jak, sęki, pęknięcia, korytarze pozostałe po szkodnikach stają się zaletami. Dlatego założenia te są umowne i należy je rozpatrywać indywidualnie.

Rodzaje wad drewna:

Sęki; Pęknięcia; Wady kształtu; Wady budowy drewna; Zabarwienie drewna; Porażenia grzybami; Uszkodzenia mechaniczne

SĘKI

Sęki możemy podzielić ze względu na:

-Kształt przekroju: okrągły, owalny, podłużny, skrzydlaty

-Wymiar średnicy: szpilkowy, perłowy, ołówkowy, mały, średni, duży

-Stopień zarośnięcia w otaczającym je drewnie: niezarośnięte, częściowo zarośnięte, zarośnięte

-Ślady wskazujące na sęki zarośnięte: brewki, róże, guzy

-Stopień zdrowotności: zdrowe, nadpsute, zepsute, smołowe, tabaczne

-Miejsce występowania: na krawędzi, na boku, na płaszczyźnie, przechodzący

-Stopień zgrupowania: pojedyncze, zgrupowania, skrzydlate

Każde drzewo ma gałęzie, a w trakcie jego wzrostu część z nich obumiera i odpada. Czasami dzieje się tak z niezależnych przyczyn, np. podczas wiatrów lub działalności człowieka. Również zdrowe gałęzie, muszą mieć swój początek i swoje gniazdo w drzewie. Sęki są więc częścią gałęzi wrośniętą w pień drzewa o węższych przyrostach rocznych i barwie zazwyczaj ciemniejszej od otaczającego drewna. Z samej budowy drzewa wynika, że początek gałęzi a więc jej najcieńsza część znajduje się w części odziomkowej. Im bliżej wierzchołkowi dochodząc do obwodu stają się coraz większe. Po odpadnięciu gałęzi wytwarza się warstwa zabezpieczająca odkryte drewno do czasu zarośnięcia przez słoje roczne pnia. W okresie życia gałęzi ich drewno jest stale zrośnięte z pniem, dlatego nazywamy je sękami ślepymi. Jednak gdy gałąź odpadnie nowo otaczające z każdym rokiem słoje roczne nie mają połączenia z sękiem stąd powstają tzw. sęki niezrośnięte.

PĘKNIĘCIA

Pęknięcia możemy podzielić na:

-czołowe: rdzeniowe, okrężne

-boczne: w wyniku przesychania lub mrozu

-czołowo-boczne: niegłębokie, głębokie, przechodzące Pęknięcia drewna to wada polegająca na wzdłużnym rozdzieleniu się włókien, będące następstwem naprężeń przekraczających wytrzymałość drewna. Samo pęknięcie jest często wadą wykluczającą pewną cześć materiału do dalszej obróbki, a może powstawać w wyniku wielu czynników. Zbyt duże naprężenia mogą powstać w wyniku nierównomiernego wysychania drewna po jego ścięciu, dużego wiatru lub mrozu jeszcze za życia drzewa oraz w wyniku zakłóceń równowagi przy ścinaniu czy obróbce drewna.

WADY KSZTAŁTU Rodzaje wad kształtu:

-Krzywizna

-Rozwidlenie

-Zbieżystość

-Spłaszczenie

-Zgrubienie odziomkowe

-Rakowatość

-Obrzęk Kształt drewna jest uzależniony od wielu czynników, a najważniejszymi z nich to te zewnętrzne, oraz genetyczne. Niektóre rodzaje drzew, czy rodzin drzew ma tendencję do nierówności inne natomiast w zależności od warunków zachowują się odmiennie. Częsty wiatr z jednego kierunku, czy zmieniający się z kilku kierunków może powodować krzywiznę. Inaczej więc zachowają drzewa rosnące w samotności oraz te w skupiskach, np. lasy. W lasach drzewa okazują się być stokroć prostsze i wyższe podczas gdy drzewa rosnące w górach, w małych skupiskach lub w pojedynkę mają dużą tendencję do krzywizny. Sama wada może również wystąpić na drewnie ściętym, szczególnie po wstępnej obróbce. W wyniku wysychania drewno może się krzywić, co nazywamy paczeniem. Jednakże nie jest to wada samego drewna, a jego późniejszej obróbki, często nieodpowiedniego suszenia i przetarcia. W praktyce za drewno proste uważa się takie w którym strzałka wygięcia nie przekracza 1cm na 1mb.

WADY BUDOWY DREWNA Rozróżniamy:

-skręt włókien

-nierównomierna szerokość słojów rocznych

-rdzeń mimośrodowy

-wielordzeniowość

-twardzica

-drewno ciągliwe

-pęcherz żywiczny

-przeżywiczenie

-zakorek

-martwica Budowa drzewa jest bardzo skomplikowana i jak każdy organizm jest podatne na odchylenia od założonych norm. Takie wady wrodzone, dziedziczne lub nabyte, które wpływają na budowę drzewa, jego przekrój i kształt nazywamy wadami budowy. Są często wynikiem nieodpowiedniego wzrostu drzewa, braku pielęgnacji czy złego środowiska wzrostu. Np, rdzeń drzewa położony poza jego środkiem geometrycznym, czyli tzw. mimośrodowość, jest wynikiem np. intensywnego nasłonecznienia tylko z jednej strony drzewa rosnącego samotnie, lub powstaje w wyniku dążenia drzewa do swojej pierwotnej pionowości, podczas gdy warunki stale naginają pień.

ZABARWIENIE DREWNA

Wyróżniamy zabarwienia pochodzenia biologicznego:

-sinizna

-brunatnica

-czerwień bielu

-fałszywa twardziel

-wewnętrzny biel

-zaparzenie

Oraz pochodzenia niebiologicznego:

-zaciągi garbnikowe (słoneczne)

-plamy wodne Jak sama nazwa wskazuje są to wady polegające na zmianie zabarwienia drewna. Nie powodują jednocześnie jego rozkładu, są głównie wadą estetyczną. Powodowane mogą być, zarówno przez czynniki biologiczne i niebiologiczne. Przy pierwszych z nich często do przebarwień dochodzi w przypadku działania grzybów pasożytniczych, oraz innych organizmów często podczas złego składowania materiału. Niebiologiczne czynniki to np. składowanie drewna, przez długi czas w wodzie, co sprawia zaburzenia przewodzenia wody, co z kolei prowadzi do powstawania plam na drewnie.

PORAŻENIA GRZYBAMI Rozróżniamy:

-plamy i smugi w twardzieli

-pleśń

-zabarwienie bielu

-zaparzenie drewna

-zgnilizna drewna

-zgnilizna bielu

-zgnilizna twarda jasna

-zgnilizna twarda ciemna

-zgnilizna miękka W nawiązaniu do poprzedniego punktu a więc przebarwień drewna, można wywnioskować, że duża część z tych przebarwień jest początkiem rozwoju porażeń grzybami. Następnym krokiem jest szybka i intensywna zmiana zabarwienia z postępującym rozkładem struktury drewna, któremu towarzyszy pojawienie się zgnilizny. Drewno samo w sobie jako materiał jest podatne na atak grzybów, stad zarówno rosnące drzewo jak i ścięte, lub jako użytkowy materiał, meble i inne mogą zostać porażone grzybami. Najczęstszymi efektami działania grzybów jest widoczna pleśń, pojawiająca się na wierzchu drewna w postaci grzybni i owocników oraz zgnilizna, wraz z zmniejszeniem twardości drewna i zmianą barwy na ciemną.

USZKODZENIA MECHANICZNE Spotykamy tutaj:

-chodniki owadzie

-odarcie kory

-spała żywiczarska

-zaciosy

-obecność ciał obcych

-zwęglenia

-uszkodzenia przez ptaki Są to wady surowca nie powstałe w wyniku czynników genetycznych ani wzrostowych. Aby powstały musi zadziałać zewnętrzna siła, czynność lub organizm by wywołać efekt, który w późniejszym czasie stanie się wadą. Przykładem mogą być otwory w wyniku działalności ptaków, które poszukują owadów lub samych szkodników, które drążą kanały w drewnie. Równie częstym uszkodzeniem drewna jest działalność człowieka, które choć potrzebne w dłuższym czasie powoduje wady drewna – pozyskiwanie żywicy balsamicznej.

Podsumowując wady drewna są pogrupowane i skatalogowane, i choć to jedynie zarys i część klasyfikacji to tak na prawdę od nas zależy co w danym przypadku będzie wadą a co zaletą. I choć oczywistym jest, że zgnilizna jest niedopuszczalna to duża ilość zdrowych i ładnych sęków może być ogromną zaletą. Należy również podkreślić, że nawet idealny i wyselekcjonowany surowiec można zepsuć w dalszej, nieodpowiedniej obróbce np. podczas przetarcia, lub końcowym zabezpieczaniu drewna nieodpowiednimi środkami. Zapewne nie raz będziemy wracać do klasyfikacji i wad drewna. W całej przygodzie z drewnem pierwszym z etapów jakiejkolwiek obróbki jest oglądanie każdego elementu pod kątem wad, ułożenia słójów, miejsc narażonych na pęknięcia, uszkodzenia w trakcie obróbki itp. Doświadczony stolarz, pasjonat spoglądając na tarcicę w tartaku jest w stanie oszacować ile materiału nadaje się do wykorzystania, oraz jaki będzie efekt końcowy.

Do usłyszenia

Konrad M.